1 )دسته اي از سازها که از جنس چوب يا ( آبنوس)ساخته شده اند ( سازهاي بادي چوبي ) ( هر چند در سده ي بيستم فلوت و پيکولو را از فلز ساختند) توضيح : بادی های چوبي همگي در طول بدنه ي خود داراي سوراخ هاي کوچکي هستند که با انگشت يا بالشتک هايي, که به وسيله ي شستي هاي ساز به حرکت در مي آيند, باز و بسته مي شوند. نوازنده, با باز و بسته کردن اين سوراخ ها, طول ستون هواي نوسان کننده را تغيير مي دهد و به اين ترتيب صداهايي با زير و بم متفاوت ايجاد مي کند . توجه شود که رنگ صوتي ويژه ي هر ساز بادي چوبي تا حّد زيادي از روش ايجاد نوسان در آن ها نشات مي گيرد. همچنين لازم به ذکر است که بعضي از اين نوع سازها دوزبانه و بعضي ديگر يک زبانه دارند. ( زبانه يک يا دو قطعه ي کوچک پلاستيک است که در جلوه ي دهنی ساز قرار مي گيرند . )
انواعي از سازهاي بادي چوبي عبارتند از : پيکولو , فلوت, اُبوا, کُرآنگله, کلارينت باس, باسون, کُنترباسون و ...
2 )دسته اي از سازها که از جنس مس, برنج يا حتي نقره ساخته شده اند, مانند تروميت, ترومبون و ... ( سازهاي بادي برنجي (
توضيح : بادي هاي برنجي سازهايي پرقدرتند؛ هنگامي که قوي بنوازند, بقيه ي ارکستر را از راه به در مي کنند. اين سازها در لحضه هاي اوج موسيقي و در ارائه ی عبارت هاي قوي و قهرماني به کار گرفته مي شوند. سرعت اجرايي بادي هاي برنجي از سرعت اجرايي اغلب زهي ها و بادي هاي چوبي کمتر است و نيز کمتر به عنوان تک نواز به کار گرفته مي شوند. اين سازها اغلب يادآور مارش يا مراسمي هستند که در فضاي باز برپا مي شود. آن ها طي سده هاي متمادي سازهايي ساده و فقط قادر به ايجاد صداهايي معدود بوده اند و بيشتر براي ابلاغ علامت هاي نظامي, در آيين هاي مذهبي يا نواختن نواهاي شکار به کار مي رفته اند .
3 )دسته اي از سازها که , مانند پيانو, داراي شستي هستند و حصول صوت يا دمش هوا به وسيله اي مکانيکي يا الکتريکي انجام مي گيرد , مانند: ارگ, آکاردئون و غيره ( سازهاي شستی دار دار بادي )
پ- سازهايي که صوت در آن ها در نتيجه ي کوبيدن حاصل مي شود. تعداد و انواع اين سازها بسيار زياد است و به طور کلي همه را جزو ( سازهاي ضربي ) به حساب مي آورند. از انواع آن عبارتند از :
-1 دسته اي که بر روي آن ها پوست کشيده شده و با دست يا چوب, برآن مي کوبند, مانند: تيمپاني, نقاره, دايره و ...
2 -دسته اي که بر هر دو سطح بالائي و پائين پوست کشيده و خود ساز را به شکل استوانه ساخته اند, و با دست يا چوب به يک يا هر دو طرف مي کوبند, مانند: دهل, طبل بزرگ نظامي, طبل کوچک و ...
3 -دسته اي چند, که ساز در اساس از دو تکه چوب بر روي تيغه هاي فلزي زنگوله و غيره اصواتي مخصوص و زنگوار حاصل مي شود .
توضيح: سازهاي کوبه اي مدت ها فقط براي تاکيد بر ريتم و نيز برجسته کردن لحضه هاي اوج موسيقي به کار گرفته مي شوند, اما از حدود 1900 اين سازها در برابر زهي ها, بادي هاي چوبي و بادي هاي برنجي به ايفاي نقشي کمتر حاشيه اي و بسيار متفاوت با گذشته پرداختندو آهنگسازان سده ي بيستم در بهره گيري از رنگ هاي صوتي سازهاي کوبه اي بسيارمشتاق بوده اند و گاه براي نماياندن اين اشتياق آثار ويژه ي سازهاي کوبه اي ساخته اند که يونيزاسيون ( 1931 ) اثر ادگاروارز ، نمونه اي از آن هاست. ناگفته نماند که موسيقيدانان جازوراک سازهاي کوبه اي را تمام و کمال به کار گرفته اند که از آن ها مي توان به سازهاي مثل جيرو , ماراکاس, دو قطعه چوب به هم زدني و بونگو براي رقص و کنسرت اشاره کرد. با اين همه و با تجربه هاي کاوشگرانه ي اخير در استفاده از توانايي هاي اين سازها موسيقيدانان غربي به قدرت نسبت به کاربردهاي بسيار متنوع و گوناگون کوبه اي ها, مانند آنچه در موسيقي آفريقا و آسيا ديده مي شود, گرايش نشان داده اند؛ در موسيقي آسيايي, دگرگوني هاي ظريف ريتم, رنگ آميزي و ديناميک به شيوه اي خيال انگيز به کار گرفته مي شوند .
ت- سازهاي الکترونيک/ ساز الکترونيک سازي است که صدا را به روش هاي الکترونيک ايجاد يا تقويت مي کند. اختراع اولين نمونه هاي اين سازها به 1904 باز مي گردد, اما از دهه ي 1950 به بعد تاثيري چشمگير بر موسيقي داشته اند. امروزه تکنولوژي الکترونيک و تکنولوژي کامپيوتر به سرعت پيشرفت کرده ، پيوسته متحول شده و به گونه اي فزاينده در هم آميخته شده اند. سازهاي تقويت شده مانند پيانو, ارگ و گيتار الکتريکي و نيز سینتی سايزر, کامپيوتر و يا ( ترکيب ) تمام آن ها از جمله سازهاي الکترونيکي هستند که براي اجرا و ساخت موسيقي به کار مي روند .
در انتها رايج ترين سازها را بر اساس هويت ايراني و يا غربي بودنشان و با توجه به دسته بندي هاي فوق نام مي بريم :
الف- سازهاي ايراني: - زهي زخمه اي : تار, سه تار , عود, دوتار, تنبور, رباب, قانون
- زهي کوبه اي : سنتور
- زهي آرشه اي: کمانچه, قيچک
- سازهاي بادي: ني, سرنا, کرنا, دوزَله , بالابان
- سازهاي ضربي: تمبک, دُهُل, دايره, نقاره , گَوَرگِه
ب- سازهاي غربي :
- سازهاي آرشه اي: ويولن, ويولن آلتو ( ويولا ), ويولنسل, کنترباس .
- سازهاي بادي چوبي: فلوت پيکولو ( کوچک), فلوت , قره ني( کلارينت), قره ني باس ( کلارينت باس), ابوا, کرآنگله, فاگوت, کنتر فاگوت , ساکسوفون
- سازهاي بادي برنجي: ترومبت, کر, ترومبون, توبا ,
- سازهاي ضربي ( کوبي ): تيمپاني, طبل بزرگ, طبل کوچک, سنج, مثلث, دايره زندگي, قاشقک, تام تام ( کَنگ), گيسلوفون .
- سازهاي ديگر: پيانو, ارگ, هارپ, گيتار, آکوردئون , ساز دهني, ملوديکا .
 
درک و دريافت موسيقي- راجر کيمي ين
ترجمه ي : حسين ياسيني
ساز شناسي- پرويز مقصودي
جامعه شناسي هنر موسيقي- حسن زندباف